У якіх умовах знаходзілася Бераставіччына ў перыяд 1921-1939 гадоў і як сустрэла ўз’яднанне з БССР. Гартаем старонкі раённай кнігі “Памяць”.
У XX стагоддзі беларускі народ перажыў унікальны гістарычны вопыт: на працягу двух дзесяцігоддзяў нацыя была раз’яднана і жыла ў дзвюх процілеглых па палітыка-эканамічным ладзе краінах. Ва ўсходняй частцы Беларусі наш народ бадай упершыню ў сваёй навейшай гісторыі змог будаваць уласную дзяржаўнасць, адраджаць нацыянальную культуру і адукацыю. Заходняя Беларусь апынулася пад уладай Польшчы, якая не дбала пра эканамічнае і культурнае развіццё «крэсаў усходніх» і праводзіла ў дачыненні да беларусаў палітыку паланізацыі і асіміляцыі.
Палітыка дыскрымінацыі
Бераставіччына ўваходзіла ў склад Гродзенскага павета Беластоцкага ваяводства. Урад Польшчы ўстанавіў жорсткі акупацыйны рэжым, праводзіў палітыку нацыянальнага і рэлігійнага ціску, прымусовай паланізацыі беларусаў і людзей іншых нацыянальнасцей. У дзяржаўных установах і школах выкарыстоўвалася толькі польская мова.
Вельмі складаным было становішча ў сельскай гаспадарцы. Адна з прычын рэвалюцыйных выступленняў сялянства – цяжкае эканамічнае становішча, выкліканае галоўным чынам малазямеллем і беззямеллем. Сяляне імкнуліся набыць зямлю, але далёка не кожны мог гэта зрабіць, бо дзесяціна зямлі каштавала столькі, колькі 200 пудоў (пуд – крыху больш за 16 кг) хлеба.
Польскія памешчыкі карысталіся лепшымі зямельнымі ўгоддзямі, паўсюдна ўводзілася асадніцтва. Былыя афіцэры і салдаты польскай арміі, якія вызначыліся ў савецка-польскай вайне, а таксама чыноўнікі бясплатна ці на льготных умовах атрымлівалі буйныя надзелы зямлі або крэдыты і рассяляліся ў Заходняй Беларусі. Было іх шмат і на Бераставіччыне.
На тэрыторыі цяперашняга раёна да 1939 года было 27 панскіх маёнткаў. Іх уладальнікам належала 60 працэнтаў ворнай зямлі, і толькі 40 працэнтаў зямельнай плошчы размяркоўвалася сярод сялян, якія складалі больш за 90 працэнтаў насельніцтва. У выніку ў сярэднім на чалавека прыпадала 0,2 гектара зямлі, прычым малаўрадлівай. Больш паловы ўладальнікаў сялянскіх гаспадарак не маглі забяспечыць сябе харчаваннем.
Цяжкім гнётам на сялянства ляглі падаткі. У бязвыхаднае становішча селяніна ставіла дарагавізна прамысловых і таннасць сельскагаспадарчых тавараў. За кілаграм цукру, напрыклад, трэба было аддаць пуд хлеба, за пачак запалак – дзясятак яек, кілаграм свініны прадавалі за 60-80 грошаў, а за кілаграм солі плацілі 55 грошаў.
На нізкай ступені была сацыяльная сфера. На Бераставіччыне было ўсяго два ўрача: Касакоўскі – у мястэчку Вялікая Бераставіца і Доха – у вёсцы Жукевічы. Не было ніводнай бальніцы.
Пратэстны рух
Уся гэта дыскрымінацыя паўплывала на рост рэвальцыйнага руху за вызваленне ад сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту. Узначальвалі яго камуністы і прадстаўнікі іншых прагрэсіўных рухаў. У снежні 1923 года ў Вялікабераставіцкай гміне было 59 членаў КПЗБ і 28 членаў КСМЗБ. З 21-й вёскі гміны ў 11-ці былі партыйныя ячэйкі. У 1923 годзе была створана першая падпольная ячэйка КПЗБ у Алекшыцах. А ў цэлым у гады польскага панавання на Бераставіччыне дзейнічалі Вялікабераставіцкі, Галынкаўскі, Алекшыцкі, Індурскі і Свіслацкі райкамы КПЗБ, якія згуртоўвалі людзей на барацьбу за сваё нацыянальнае і сацыяльнае вызваленне, праводзілі дэманстрацыі пратэстаў і мітынгі. Польскія ўлады рэагавалі хвалямі масавых арыштаў. Нямала землякоў былі арыштаваны, адпраўлены ў турму, у канцлагер Картуз-Бярозы. Былі і ахвяры. Так, у час арыштаў у 1929 годзе загінуў член КПЗБ з в. Кватары Сяргей Флюрык, у беластоцкай турме закатаваны камуніст з в. Гарбачы Аляксей Шашаль.
Прытыцкі на Бераставіччыне
Нягледзячы на рэпрэсіі, сяляне Бераставіччыны ўсё больш актыўна выступаюць супраць падаткаў, паліцэйскага самавольства і дзяржаўнага тэрору. Маніфестацыі, мітынгі, масоўкі прадаўжаліся. 22 мая 1933 года ў лесе каля вёскі Жукевічы адбылася масоўка, на якой з прамовай выступіў тагачасны сакратар Гродзенскага акруговага камітэта камсамола, а ў далейшым дзяржаўны палітычны дзеяч БССР Сяргей Прытыцкі. Варта адзначыць, што наогул пачатак рэвалюцыйнай дзейнасці Прытыцкага цесна звязаны з Бераставіччынай. Вёска Гаркавічы (цяпер у Польшчы), адкуль быў родам падпольшчык, знаходзілася недалёка ад вёсак Кавалі, Дзіневічы, Малая Бераставіца, Жабры.
Як успамінаў былы ўдзельнік рэвалюцыйнага руху Аляксандр Грышэнь з в. Кавалі, Прытыцкі часта бываў у гэтых вёсках, а ў 1936 годзе, калі Сяргей Восіпавіч знаходзіўся ў турэмных засценках і яму пагражала смерць, на Бераставіччыне шырока і актыўна вялася работа па яго выратаванні, збіраліся грошы ў яго падтрымку.
Крок да лепшага жыцця
17 верасня 1939 года часці Чырвонай Арміі перайшлі савецка-польскую мяжу. У Вялікую Бераставіцу яны ўступілі 20 верасня. Былі гарачыя сустрэчы чырвонаармейцаў з хлебам-соллю і кветкамі, са слязамі радасці на вачах.
Пачынаецца арганізацыя работы нацыяналізаваных прадпрыемстваў, разгортваецца будаўніцтва, ствараюцца калгасы. Прымаюцца меры па ліквідацыі непісьменнасці. Уводзіцца абавязковая пачатковая адукацыя ў вёсках і сямігадовая – у мястэчках. Школы пераводзяцца на беларускую мову навучання. Адкрываюцца тры бальніцы. Арганізоўваецца кааператыўны гандаль, ствараюцца прадпрыемствы бытавога і камунальнага абслугоўвання. Разгортваецца культурна-асветніцкая работа. У кожным сельсавеце адкрываюцца хаты-чытальні. У 1940 годзе з’явіўся клуб у Вялікай Бераставіцы. Развіваецца мастацкая самадзейнасць.
За год і дзевяць месяцаў пасля ўз’яднання Бераставіччына зрабіла значны крок у сацыяльна-эканамічным развіцці і ажыццяўленні культурных пераўтварэнняў, нягледзячы на складанасці часу. На жаль, Вялікая Айчынная вайна парушыла мірнае жыццё, якое толькі пачало наладжвацца.
Падрыхтавала да друку Святлана ГАНЧАРОВА
