Ён прачынаўся ў шэсць раніцы і ўключаў радыё, каб паслухаць народныя песні, прагульваўся на свежым паветры і адразу адпраўляўся пісаць. У яго працоўным кабінеце ў сталіцы святло гарэла і ўначы, пахла точанымі алоўкамі, паперай і папяросамі. Ён заўсёды з нецярпеннем чакаў восені, каб адправіцца ў лес за любімымі баравікамі, і нават пакідаў з гэтай нагоды нататкі на адрыўных календарах. Цікава, аднак першай сталічнай прапіскай Якуба Коласа ў Мінску стала турма – Пішчалаўскі замак.
Колас правёў у няволі тры гады за ўдзел у нелегальным з’ездзе настаўнікаў Мінскай губерні 8 ліпеня 1906 года. Яго арганізатары выступалі за агульную сярэднюю адукацыю і выкладанне на роднай мове. Нягледзячы на цяжкія абставіны, Якуб Колас працягваў пісаць, паспяваў працаваць поварам і бібліятэкарам. У Пішчалаўскім замку Якуб Колас піша першыя раздзелы паэмы «Новая зямля», і таксама тут да яго прыходзіць думка пра паэму «Сымон-музыка». А ў 1910 годзе пры дапамозе сяброў удалося выпусціць у няволі першы зборнік вершаў.
Пасля выхаду з турмы, падчас Першай сусветнай і савецка-польскай вайны, Якуб Колас едзе з сям’ёй у Расію, але ў 1921 годзе зноў вяртаецца ў Мінск. Грошай на будаўніцтва ўласнага дома не было, таму арандавалі кватэру ў раёне сучаснай 50-й гімназіі, што на вуліцы Камуністычнай. І хоць месца тут было няшмат, для пісьменніка гэты перыяд стаў шчаслівым і вельмі плённым. Тут ён напісаў паэмы “Новая зямля”, “Сымон-музыка” і першыя часткі трылогіі “На ростанях”. Праз дарогу ад дома знаходзіўся культурна-асветніцкі клуб мастацкай інтэлігенцыі “Беларуская хатка”, дзе ставілі спектаклі на роднай мове, непадалёк быў беларускамоўны дзіцячы садок, загадчыцай якога была жонка Янкі Купалы Уладзіслава Францаўна, з Губернатарскага саду даносілася класічная музыка. Дом быў акружаны культурным жыццём.
У 1926 годзе, калі ў сям’і нарадзіўся трэці сын, было прынята рашэнне аб пабудове ўласнага дома ў раёне сучаснага парка Горкага. У доме ў Вайсковым завулку пісьменнік з сям’ёй пражыў да 1941 года. Тут ён напісаў аповесць “Дрыгва”, пераклаў паэму Пушкіна “Палтава” на беларускую мову. Часта ў госці да Якуба Коласа прыходзіў яго найлепшы сябар, народны паэт Беларусі Янка Купала. Яны гулялі ў шахматы, Купала вельмі любіў дзяцей Коласа, летнімі вечарамі яны выходзілі і гулялі па беразе Свіслачы, часта спявалі народныя песні. Сам пісьменнік лічыў гэтыя гады найлепшымі ў жыцці, таму што сям’я тут была ў поўным складзе. А ў 1941 годзе, калі пачалася вайна, на трэці дзень у хату патрапіла бомба, і хата цалкам згарэла.
З 1923 па 1926 год Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч (сапраўднае імя пісьменніка) быў выкладчыкам беларускай мовы ў БДУ. Студэнты з задавальненнем хадзілі да яго на лекцыі. Першай яго навуковай працай у 1926 годзе стала “Методыка роднай мовы” для навучання студэнтаў педагагічных ВНУ, а таксама “Другое чытанне для дзяцей беларусаў”, якое з’яўляецца другім букваром на тэрыторыі Беларусі. Поспехі ў выкладчыцкай дзейнасці прывялі пісьменніка ў Акадэмію навук. З 1929 года Якуб Колас быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам да канца свайго жыцця.
Недалёка ад Акадэміі навук сёння знаходзіцца літаратурны дом-музей Якуба Коласа. У гэтым доме пісьменнік пасяліўся са сваёй сям’ёй у снежні 1944-га. Але пражыў у ім нядоўга – усяго 4 гады. Жонка Марыя Дзмітрыеўна памерла ў маі 1945 года. Забрала вайна і сярэдняга сына Юрыя. Як чалавек вясковы, Канстанцін Міцкевіч быў вельмі гасцінным і адкрытым. У яго вялікай гасцёўні заўсёды збіралася беларуская інтэлігенцыя і замежныя госці. Часцей за іншых тут бывалі Пятрусь Броўка, Заір Азгур, Іван Шамякін, Максім Танк. У гэтым доме Якуб Колас напісаў зборнік вершаў “Мой дом”, скончыў трылогію “На ростанях”.
Сёння памяць аб беларускім песняры захоўваюць аднайменныя школа, бібліятэка, станцыя метро, вуліца і плошча. Апошняя стала насіць імя паэта 16 жніўня 1956 года – па спецыяльнай пастанове ўрада аб увекавечанні памяці народнага паэта, праз тры дні пасля яго смерці. Так Якуб Колас застаўся на цэнтральнай плошчы сталіцы ў магутным скульптурным увасабленні – задуменным, добрым чалавекам, а ў нашай памяці ён застаецца геніяльным пісьменнікам, які шырока і поўна паказаў жыццё народа.
Па матэрыялах з адкрытых крыніц падрыхтавала Святлана Ганчарова
