Кажуць, што ўсе мы родам з дзяцінства. А мне хацелася б дапоўніць: з дзяцінства, якое прайшло ў вёсцы. Згадзіцеся, у большасці з нас родавыя карані паходзяць менавіта з іх, беларускіх вёсачак, дзе жылі калі нават не мы і нашы бацькі, то, напэўна ж, нашы бабулі і дзядулі. Час імкліва змяняе сучасны свет, чалавек імкнецца быць бліжэй да здабыткаў цывілізацыі, шукае больш камфортных умоў для жыцця. І ўсё часцей яго дарога ляжыць у горад, які дае зусім іншыя магчымасці.
А вёскі пусцеюць, развітваюцца са сваімі жыхарамі і забітымі крыж-накрыж вокнамі дамоў, як нямым папрокам, сустракаюць выпадковых гасцей. Колькі такіх вёсак, дзе ўжо практычна не чуваць дзіцячага смеху і шуму тэхнікі, дзе жыццё ідзе зусім у іншым тэмпе, у цішыні, якая запрашае задумацца аб вечнасці.
Трэба прызнаць, што і на старонках нашай газеты мы больш увагі ўдзяляем людзям і падзеям з райцэнтра і буйных аграгарадкоў, дзе жыццё, як кажуць “кіпіць”. А маленькія вёсачкі, дзе зусім нямнога жыхароў, часта застаюцца сам-насам са сваім жыццём, са сваімі радасцямі і праблемамі. Менавіта аб іх наш новы праект “Вандроўка ў глыбінку”, які мы пачынаем з вёскі Петраўцы.
Перш чым ехаць у вёску, я паспрабавала знайсці некаторыя звесткі аб ёй у інтэрнэце. Як падае Вікіпедыя, Пятроўцы (так назву гэтай вёскі перадаюць і практычна ўсе беларускія слоўнікі) ўзніклі ў XVI стагоддзі. У 1567 годзе гэта паселішча значылася як маёнтак Пятроўшчына — шляхецкае ўладанне ў Гродзенскім павеце Вялікага княства Літоўскага. З сярэдзіны XIX стагоддзя Петраўцы адзначаны як фальварак на карце Шуберта, а ў 1890 годзе ўжо лічыліся вёскай, мелі 171 дзесяціну зямлі. Па перапісе 1897 года тут значылася 11 двароў з 82 жыхарамі, у 1905 годзе вёска налічвала 96 жыхароў, а ў 1914 годзе тут пражывала 127 чалавек. Са жніўня 1915 па 1 студзеня 1919 года Петраўцы ўваходзілі ў зону акупацыі кайзераўскай Германіі, затым былі вызвалены чырвонаармейскімі войскамі. Пасля падпісання Рыжскай дамовы, у 1921 годзе, Заходняя Беларусь адышла да Польшчы і вёска Петраўцы была ўключана ў склад сельскай гміны Малая Бераставіца Гродзенскага павета Беластоцкага ваяводства. У 1924 годзе яна налічвала 2 двары і 13 душ (4 мужчыны і 9 жанчын).
У 1939 годзе Заходняя Беларусь вярнулася ў склад савецкай дзяржавы, Петраўцы сталі належаць да Малабераставіцкага сельсавета Крынкаўскага раёна Беластоцкай вобласці БССР.
Па дадзеных кнігі “Памяць” Бераставіцкага раёна, у час нямецкай акупацыі вёска страціла 6 жыхароў, якія загінулі на фронце. У 1959 годзе Петраўцы налічвалі 66 жыхароў, у 1970 годзе — 54, а ў 1998 годзе — 9 двароў і 11 жыхароў.
На сённяшні дзень у Петраўцах у двух дварах пражывае толькі трое мясцовых жыхароў. Менавіта да іх я і вырашыла зазірнуць у госці.
Першым я наведала дом мясцовага старасты Уладзіміра Аляксеевіча Руселіка, у якім ён жыве разам са сваёй жонкай Нінай Андрэеўнай. Муж і жонка Руселікі абое нарадзіліся ў Петраўцах, з дзяцінства жылі побач. Уладзіміру Аляксеевічу цяпер ідзе 87-ы год, а Ніна Андрэеўна на чатыры гады маладзейшая. Вядома, такі паважаны ўзрост кладзе свой адбітак на здароўе, і ім з кожным годам усё цяжэй становіцца абслугоўваць і сябе, і рабіць нешта па гаспадарцы.
— Я вось пакуль больш-менш хаджу, — гаворыць Уладзімір Аляксеевіч, — вады прынясу, курэй пакармлю, а Ніна Андрэеўна адна ўжо нічога не зробіць, з двума калкамі вымушана хадзіць. Хоць і на таблетках жывём, але пакуль удваіх, дык яшчэ нічога, а вось каб застаўся хто адзін, то, напэўна ж, прыйшлося б перабірацца ў горад да дзяцей.
Гаспадарка ў Руселікаў невялікая: трымаюць курэй, ёсць кот і сабака. А ў ранейшыя часы на падворку ў іх былі і каровы, і свінні, і авечкі.
На Уладзіміры Аляксеевічы ляжыць яшчэ і грамадская нагрузка – стараства.
— Як увялі старастаў, дык адразу мяне і выбралі, — кажа Уладзімір Руселік. — Спачатку быў на дзве вёскі – на Петраўцы і Жабры, цяпер толькі за сваю вёску адказваю. Праўда, якая тут работа з трыма чалавекамі – толькі што і трэба паказанні лічыльніка за свет перадаць.
Усяго ў Петраўцах цяпер 16 дамоў: два — жылыя, а з астатніх чатыры пакуль не прададзеныя, а іншыя ўжо выкупленыя пад дачы. Большасць дачнікаў з Гродна, ёсць некалькі з Вялікай і Малой Бераставіцы. Зімой іх у вёсцы няма, а вясной і летам людзі прыязджаюць, працуюць на гародах, саджаюць бульбу, адпачываюць на ўлонні вясковай прыроды.
Наколькі памятаюць Уладзімір Аляксеевіч і Ніна Андрэеўна, колькасць дамоў у Петраўцах практычна не змянялася з часоў іх дзяцінства. Праўда, жыхароў было значна болей – у кожнай хаце падрастала гурба дзяцей. Напрыклад, у бацькоўскай сям’і Уладзіміра Аляксеевіча было чацвёра дзяцей, яшчэ і бабуля перад вайной жыла. У сям’і Ніны Андрэеўны выхоўвалася двое дзяцей.
— У той час у кожнага была свая гаспадарка, свая зямля, — успамінае Уладзімір Аляксеевіч, — у майго дзеда было 24 га зямлі, потым ён падзяліў яе на трох сыноў, мой бацька меў каля 5 га ворыўнай зямлі і яшчэ балота пры рэчцы Свіслачы, дзе касілі сена. Прыкладна такімі ж надзеламі валодалі і астатнія жыхары Петраўцаў. Даводзілася працаваць на гаспадарцы і дарослым, і дзецям.
У школу Уладзіміру Аляксеевічу трэба было ісці ў 1937 годзе, але месцаў у польскай школе, якая была ў Малой Бераставіцы, хапіла не для ўсіх, і ён застаўся дома яшчэ на два гады. Навучанне пачаў ужо ў савецкай школе, пасля вызвалення Заходняй Беларусі ў 1939 годзе. Аднак да вайны паспеў закончыць толькі падрыхтоўчы і першы клас.
Вайну Уладзімір Аляксеевіч помніць добра:
— Першыя дні немцы прыгналі палонных савецкіх салдат, абяззбройвалі іх у суседскім двары, а потым пагналі далей. Немцаў у нашай вёсцы не было, жандармерыя знаходзілася ў Малой Бераставіцы, да нас яны толькі часамі наязджалі, правяралі, прызначылі солтыса. Нікога з жыхароў Петраўцаў немцы не забілі, хоць у суседніх вёсках такія выпадкі былі, калі людзей расстрэльвалі. На вайну з Петраўцаў забралі 5 хлопцаў-халасцякоў, ніводзін з іх з вайны дадому не вярнуўся, ну а шостым загінулым стаў мой бацька. Забралі яго ў армію ў лістападзе 1944 года, пасля вызвалення ад немцаў, а ў 1945 годзе ён загінуў.
Паколькі Уладзімір Аляксеевіч быў старэйшым з дзяцей, усе клопаты аб гаспадарцы леглі на яго плечы. Яму давялося нават кінуць школу, каб даглядаць каня, карову, араць зямлю.
— Пакуль не было калгасу, мы, дзеці, шмат намучыліся на сваёй гаспадарцы. У 1949 годзе ў Петраўцах стварыўся калгас, ён называўся тады “Усход”, у нашым хляве трымалі тры каровы, і я адразу пайшоў іх карміць.
У красавіку 1951 года, калі Уладзімір Аляксеевіч адыходзіў у армію, у адзін калгас былі аб’яднаны ўжо Петраўцы, Жабры і Кавалікі. А калі вярнуўся з арміі ў 1954 годзе, калгас стаў яшчэ большым, да яго далучыліся Карпаўцы, Леснявічы і Сінькі, і называўся ён “Бальшавік”.
У арміі Уладзімір Аляксеевіч атрымаў правы, таму пасля вяртання з арміі пайшоў на працу ў калгас шафёрам. І як сеў за руль, так і да пенсіі і яшчэ на пенсіі круціў баранку, можна сказаць, усё працоўнае жыццё прайшло за рулём аўтамабіля.
— Спачатку была машына “ЗІС”, а потым каля 12 гадоў вазіў трох старшынь калгаса: Леаніда Міхайлавіча Посага, Рамана Адамавіча Алізаровіча, Аляксандра Сцяпанавіча Кіслейку, — пералічвае Уладзімір Аляксеевіч. — У 1971 годзе наш калгас аб’ядналі з Пархімаўцамі, і ён стаў называцца імя Горкага. Мне тады далі мікрааўтобус на 12 месцаў, гады 3-4 парабіў на ім, затым на самазвале тры гады, а ў 1982 годзе перасеў на камбікармавоз ЗІЛ, на ім я працаваў да пенсіі. У 1990 годзе атрымаў пенсію, але 4 гады яшчэ працаваў дзень у дзень, а потым гадоў 6 – сезонна: у час уборкі перавозіў зерне, на пасяўной працаваў.
За час працы ў Уладзіміра Аляксеевіча ніводнага спагнання не было, на Дошцы гонару ў калгасе 4 гады быў, у лютым 1990 года яму далі званне заслужанага калгасніка.
Усё сваё жыццё аддала мясцоваму калгасу і Ніна Андрэеўна: як пайшла ў 15 гадоў у паляводства, дык амаль да пенсіі там і працавала, толькі апошнія шэсць гадоў перад пенсіяй ды яшчэ два гады пасля даглядала цялушак на ферме ў Петраўцах. А ўсяго працоўнага стажу ў яе 43 гады!
Разам муж і жонка Руселікі ўжо амаль 60 гадоў. Ведалі адзін аднаго з маленства, жылі па-суседску, у 1957 годзе распісаліся ў сельсавеце ў Малой Бераставіцы. Спачатку жылі з бацькамі, а ў 1962 годзе пабудавалі свой дом і перайшлі з бацькавай хаты.
Яны нарадзілі і выхавалі траіх дзяцей: сына і дзвюх дачок, маюць 6 унукаў і 7 праўнукаў.
Абое яны адзначаюць, што нікуды не хацелі з’язджаць з родных мясцін.
— Не хацелася нікуды, тут было найлепей, спакайней. Людзей у калгасе ў той час было многа, — кажа Ніна Андрэеўна, — бульбу пойдзем капаць – 18 жанчын толькі з нашага сяла. Цяжка працавалі, але маладыя былі, здаровыя, цяпер як падумаеш, дык страшна становіцца, колькі ўсяго адолелі.
— А чаму вёску называюць Петраўцы, не ведаеце?- цікаўлюся.
— Колісь настаўніца гаварыла, што тут было многа Петрукоў, — усміхаецца Ніна Андрэеўна. – Вось і дзед мой быў Пятрук, і яшчэ некалькі аднавяскоўцаў мелі такое імя.
— А як жывецца ў вёсцы, дзе толькі трое жыхароў?
— Ды нармальна жывецца, мы прывыклі ўжо. Па аўторках і пятніцах пад самую хату прыязджае аўталаўка, пошту таксама прывозяць. Тэлефон вось адзін, другі на зарадцы – калі што, адразу можна выклікаць медыцынскую дапамогу. Ды і дзеці і ўнукі часта нас адведваюць.
— А я цяпер часамі думаю, што трэба было будаваць хату ў Малой Бераставіцы, — далучаецца да размовы Уладзімір Аляксеевіч. — Раней, калі былі маладыя, здаровыя, не зважалі на адлегласці, а цяпер і я на таблетках, і яна на таблетках, а на амаль што ўсе лекі трэба рэцэпты, і кожны раз неабходна ехаць да ўрача. У той самай Малой Бераставіцы ёсць амбулаторыя, сельсавет, магазін. Я нічога кепскага не скажу на аўталаўку, яна добра абслугоўвае, але не кожны ж дзень бывае. Праўда, магазіна ў Петраўцах ніколі і не было, але маладым недалёка было і ў Сінькі, і ў Малую Бераставіцу схадзіць, тым больш, што я працаваў на машыне, мог заехаць па дарозе ў любы магазін. Але што цяпер ужо пра гэта гаварыць…
Мы выходзім з Уладзімірам Аляксеевічам на вуліцу, і ён праводзіць для мяне невялікую экскурсію па Петраўцах, паказвае кожны дом, з сумам успамінае былых суседзяў і сяброў:
— Вось у гэтым, крайнім ад Сінькоў, доме цяпер дача гродзенскіх, а раней там жыў родны дзядзька Ніны Андрэеўны, калі ён памёр сыны прадалі хату. Іх сусед, Уладзімір Нікіфаравіч Лешчык, быў удзельнікам Вялікай Айчыннай, прайшоў усю вайну, вярнуўся інвалідам, яны з жонкай паўміралі даўно, дзеці паехалі ў Гродна, а хату купілі людзі з Бераставіцы. У наступным доме жылі Іван Пятровіч і Анастасія Іванаўна 
Грудачовы, таксама паўміралі, а дом дзеці прадалі гродзенскім. Далей вось тут жыў Сцяпан Гаўрылавіч Акулевіч, гэты дом расіяне купілі, а потым з’ехалі адсюль. Вось у гэтым доме жыве мой сусед, Анатолій Якаўлевіч Акулевіч, тут мы, а вось насупраць нашу бацькоўскую хату пляменнік на дачу узяў. Наступны дом людзі з Бераставіцы купілі, а там далей жылі Уладзімір Фёдаравіч і Ніна Антонаўна Леванчукі, ён у 1995 годзе памёр, яна трохі пазней, хата пакуль што не прададзеная. Яшчэ адна хата цяпер належыць людзям з Малой Бераставіцы, а наступная за ёй мае гаспадароў з Вялікай Бераставіцы. Вось там злева жыла Марыя Давыдзік, але дом згарэў, яго ўжо потым і не адбудоўвалі, разабралі. Далей жылі Пётр Іванавіч і Ніна Міхайлаўна Мацейкі, хату купіў расіянін, але цяпер яго няма тут, адправілі ў лячэбна-працоўны прафілакторый. Далей яшчэ адна хата была, яна згарэла гадоў 30 назад, бацька з дачкой там былі, задыхнуліся ў дыме. Перадапошні дом — там жыла Марыя Карпуць, у 2015 годзе яна зламала нагу ў сцягне, і дачка забрала яе да сябе ў Бераставіцу.
І вось самы апошні дом, амаль што перад асфальтам, гаспадары таксама ўжо паўміралі, а дачка прадала хату людзям з Гродна.
А гэты крыж мы нядаўна паставілі, у 2015 годзе. Бацюшка папрасіў зрабіць крыж, каб можна было хрэсным ходам хадзіць, я звярнуўся да хлопцаў з калгаса, яны знайшлі жалеза, зварылі крыж.
Мы прайшліся ціхай апусцелай вуліцай Петраўцаў. Вядома, шкада, што жыхароў, якіх толькі што ўспамінаў Уладзімір Аляксеевіч, ужо няма, але адчування, што вёска памірае, у мяне таксама не засталося. Гледзячы на адноўленыя і добраўпарадкаваныя дамы дачнікаў, склалася ўражанне, што людзі з цягам часу сюды яшчэ вернуцца, прычым, не толькі на летні сезон.
Я захацела зайсці да яшчэ аднаго жыхара Петраўцаў, але Уладзімір Аляксеевіч папярэдзіў мяне, што ён нікога незнаёмага ў дом не пускае. Так і атрымалася: праз зачыненыя дзверы гаспадар дома сказаў, што нікога не хоча бачыць. Што ж, шкада, але чалавек, які прывык да адзіноты, мае права, каб яе не парушалі.
Ірына МІКЛАШ, фота аўтара
