Адноўлены бераставіцкі строй

Лента новостей Общество

Адзенне з’яўляецца неад’емнай часткай матэрыяльнай культуры любога народа, дзе найбольш ярка праяўляюцца яго нацыянальныя асаблівасці. З цягам часу шмат чаго згубілася з таго, што пакінулі нашы продкі, што яны беражліва захоўвалі і перадавалі з пакалення ў пакаленне. Справе аднаўлення народнага касцюма з улікам мясцовых асаблівасцяў сёння надаецца значная ўвага. Аб рабоце ў гэтым кірунку наша размова з метадыстам па этнаграфіі і фальклору Бераставіцкага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці Леанідам Панасевічам.

– Леанід Міхайлавіч, наколькі грунтоўна вывучаны асаблівасці нацыянальнага касцюма ў Беларусі?
– Лічыцца, што пасля мовы народнае адзенне – найбольшая важная этнічная прыкмета. Вывучэнне традыцыйнага адзення пачалося яшчэ ў XIX стагоддзі, аднак найбольш актыўна гэта справа разгарнулася ў пачатку 20-х гадоў XX стагоддзя ў сувязі з развіццём краязнаўчага руху і арганізацыяй музеяў. Пазней да гэтай справы звярталася нямала аўтараў. Асобнае месца ў паказе традыцыйнага адзення беларусаў і яго сістэматызацыі займае выданне ў 1981 годзе Міхасём Раманюком альбома «Беларускае народнае адзенне» і ў 2003-м яшчэ аднаго альбома, у якім паказаны асноўныя святочныя строі з улікам рэгіянальных асаблівасцяў. У 2000-х гадах выходзіць шмат прац, прысвечаных традыцыйнаму адзенню беларусаў. Эвалюцыю адзення асноўных сацыяльна-саслоўных груп гарадскога і сельскага насельніцтва Беларусі з ранняга сярэднявечча да сучаснасці прасачылі навукоўцы-этнолагі Валянціна Бялявіна і Любоў Ракава ў фундаментальнай працы «Беларускі касцюм». Вялікую даследчую работу праводзіць кандыдат мастацтвазнаўства, старшы навуковы супрацоўнік аддзела старажытнабеларускай культуры Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, захавальнік аддзела народных тканін Музея старажытнабеларускай культуры Марыя Віннікава. Галоўная тэма яе навуковых даследаванняў – беларускі народны тэкстыль і традыцыйны касцюм. Дарэчы, калі мне давялося звярнуцца да Марыя Мікалаеўны ў пачатку сваёй работы па сістэматызацыі звестак аб бераставіцкім строі, высветлілася, што, на жаль, Паўночны Захад Беларусі практычна не даследаваны.
– Што сабою ўяўляе беларускі строй?
– На тэрыторыі Беларусі вылучаюць зоны лакальных асаблівасцяў традыцыйнага касцюма ў тэхніцы выканання, у спосабе нашэння дэталяў адзення, у характары арнаменту і гэтак далей. Такія лакальныя разнавіднасці касцюма і вызначаюцца тэрмінам «строй». Пры выдзяленні асобнага строю ўлічваюць агульнасць паўсядзённага і святочнага адзення, верхняй вопраткі, абутку, галаўных убораў і ўпрыгожанняў. Унутры строю адрозніваюць мужчынскі і жаночы касцюм. Пры вырабе строю выкарыстоўваліся такія віды дэкаратыўна-прыкладной творчасці, як ткацтва, пляценне, вышыўка, апрацоўка скуры і іншыя.
Традыцыйны народны строй бела­русаў мае доўгую гісто­рыю развіцця. Спецыфічныя беларускія рысы ён набыў у 14-16 стагоддзях у перыяд фарміравання беларускай народнасці. Строй нараджаўся ва ўзаемаўплывах з літоўскімі, польскімі, расійскімі і ўкраінскімі традыцыямі.
Асаблівая роля ў каларыстыцы адзення адводзілася серабрыста-беламу колеру натуральнага ільну або воўны, які ўвасабляў свята і радасць. Таму, відаць, невыпадкова ўзнікла гіпотэза, што назва “беларус” паходзіць ад таго, што спакон веку ўлюбёным колерам адзення нашых продкаў быў белы. Акрамя белага, важнае месца займаў чырвоны колер, які сімвалізаваў жыццё, а аб’яднаны ў складаную сістэму знакаў – арнаментаў, нанесеных на адзенне падчас вышыўкі або ткання, – служыў засцерагальным знакам.
Ільняное белае адзенне, кроенае з прастакутнае саматканкі, суправаджала селяніна ад нараджэння да самай смерці. Строгім і вытанчаным быў святочны строй дзяўчат да нараджэння першага дзіцяці. Надзвычай яскрава ўпрыгожваўся вясельны строй маладой. Менавіта жаночы строй вызначае адметнасць нацыянальнага адзення беларусаў.
– З чаго ён складаўся?
– На тэрыторыі ўсёй краіны ў канцы 19 – пачатку 20 стагоддзяў у летнім жаночым адзенні быў распаўсюджаны комплекс, у які ўваходзілі: кашуля, спадніца, фартух, гарсэт, ваўняны пояс.
Жаночая кашуля краілася з прастакутных кавалкаў ільняной тканіны. Аздаблялі кашулю чырвона-чорным колерам і строгім геаметрычным або раслінным арнаментам, карункамі ці белым рэльефным шыццём. Найбольшая ўвага звярталася на ўпрыгожанне рукавоў, што звязана з верай у магічную сілу чырвонага рамбічнага арнаменту, які нібыта засцерагаў рукі ад злых духаў і надаваў ім моц у працы. Разнастайным было паясное адзенне жанчыны: многія віды спадніцы (андарак, саян, палатнянік, летнік, бурка), а таксама панёвы, фартухі. Малюнак спадніцы і панёвы – клетка, падоўжныя або папярочныя палосы ў чырвоным, сіне-зялёным ці серабрыста-белым колеры. Кампазіцыйна-арнаментальнае вырашэнне фартуха адпавядала кашулі і гарманізавала з ёю: акрамя таго, фартух упрыгожваўся карункамі і быў прыкметнай часткай строю. У жаночае, асабліва святочнае, убранне ўваходзіў і гарсэт ў выглядзе безрукаўкі, якая шчыльна аблягала стан. Пояс быў рознакаляровым (найчасцей чырвона-зялёна-белым) з абавязковымі кутасамі ці махрамі на канцах. Будзённым абуткам жанчын служылі лапці, а святочным – скураныя пасталы ці чорныя хромавыя чаравічкі.
– А як выглядаў мужчынскі строй?
– Мужчынскі строй, у параўнанні з жаночым, больш аднастайны і тыповы. Традыцыйнае святочнае адзенне мужчын складалася з палатнянай кашулі, нагавіц і камізэлькі. Кашулю насілі навыпуск і падпярэзвалі рознакаляровым з пышнымі кутасамі поясам. Шырока бытавалі валяныя ці саламяныя капялюшы (брылі), якія насілі больш улетку. Узімку насілі аўчынныя шапкі. Пашыраным абуткам былі лыкавыя лапці або скураныя пасталы, на святы – скураныя боты. Упрыгожвалася мужчынскае адзенне сціпла. Дамінаваў белы колер, а дэкор размяркоўваўся на каўняры, грудзях, плячах і рукавах кашулі, таксама на поясе.
– Чым адрозніваўся строй Панямоння?
– Ён меў шмат агульнага з цэнтральнабеларускім. Аднак адзенне Панямоння рана зазнала ўплыў гарадскога касцюма. На Панямонні, як ні ў якім іншым рэгіёне Беларусі, існавала вялікая колькасць местачковых і сельскіх майстроў пашыву адзення. Яны актыўна ўплывалі на фарміраванне мясцовага стылю ў тагачасным касцюме, які спалучаў запатрабаванні жыхароў і асноўныя тэндэнцыі еўрапейскай моды.
Тэрыторыя Панямоння была далучана да СССР у 1939 годзе, што таксама адбілася на бытаванні і развіцці касцюма гэтага перыяду: ён быў больш “еўрапеізаваны” ў параўнанні з іншымі рэгіёнамі Беларусі.
– Леанід Міхайлавіч, з якімі складанасцямі вам прыйшлося сутыкнуцца падчас пошуку прадметаў бераставіцкага строю?
– Яшчэ пры стварэнні этнакуткоў у філіялах па культурна-дасугавай дзейнасці стала зразумела, што адшукаць прадметы адзення будзе вельмі складана. Яно проста не захавалася ці захавалася ў вельмі дрэнным стане. Час усё-такі бярэ сваё. Быў здзейснены шэраг этнаэкспедыцый па Бераставіччыне. Прыйшлося вывучаць матэрыял адносна нашага рэгіёна і кансультавацца са спецыялістамі ў Гродзенскім абласным метадычным цэнтры культуры і народнай творчасці, аналізаваць архівы суседзяў. Удалым стала наша супрацоўніцтва з Гродзенскім дзяржаўным гісторыка-археалагічным музеем, дзе захаваліся прадметы жаночага адзення канца ХІХ – пачатку ХХ стагоддзяў з мястэчкаў, тэрытарыяльна блізкіх да нас. Гэтыя рэчы і былі ўзятыя за аснову для далейшай работы па пашыву жаночага строю ў гродзенскай творчай майстэрні “Ткалля”.
– Можна лічыць адноўлены строй бераставіцкім?
– Скажам так. Прапанаваныя варыянты жаночага і мужчынскага адзення адноўлены па ўзору аўтэнтычных рэчаў, перададзеных жыхарамі суседніх з намі тэрыторый. Жаночая кашуля пашыта і аздоблена вышыўкай жыхаркі вёскі Крывая Бельскага ўезда Гродзенскай губерні Юшчык у 80-я гады XIX стагоддзя. Юшчык падарыла кашулю на вяселле дачцы В. Качаноўскай, а ў 1962 годзе прабабуліну кашулю перадала ў гісторыка-археалагічны музей яе ўнучка В.Г.Бязюк, якая працавала на Гродзенскай абутковай фабрыцы.
Андарак канца XIX стагоддзя і камізэлька пачатку ХІХ стагоддзя трапілі ў музей ад В.І. Бегуновіч з в. Дабраволя, што на Свіслаччыне.
Мужчынская палатняная кашуля адноўлена па ўзору аўтэнтычнай, якая сёння захоўваецца ў Індурскім цэнтры культуры, а ў свой час была перададзена яго загадчыцы Марыі Іванаўне Міхалевіч жыхаркай вёскі Жытародзь Ганнай Кухарэвіч. Вёска Жытародзь знаходзіцца побач з в. Агароднікі. Загадчыца сельскага клуба сацыяльна- культурных паслуг в. Пыхоўчыцы Рома Іванаўна Пальяноўская падарыла Бераставіцкаму цэнтру культуры і народнай творчасці кужаль для кашулі, які саткала яе маці Яніна Міхайлаўна, 1917 года нараджэння. Арнамент кашулі вышывала рукадзельніца з Малой Бераставіцы Ірына Мікалаеўна Лісоўская. А пашыла кашулю і нагавіцы Галіна Эдуардаўна Крутаўз, таксама з Малой Бераставіцы. Тканіну для нагавіц перадала жыхарка вёскі Агароднікі Ядвіга Станіславаўна Дабрэнка. Матэрыял з бавоўны ў свой час саткала яе маці. Хромавыя мужчынскія боты перадаў этнаэкспедыцыі Аляксандр Канстанцінавіч Марозік. Боты захаваліся ад яго бацькі Канстанціна Міхайлавіча Марозіка 1933 года нараджэння, жыхара вёскі Ёдзічы. Жаночыя чаравікі – з этнакутка філіяла па культурна-дасугавай дзейнасці аг. Алекшыцы.
Такім чынам, улічваючы, што сёння выбіраць асабліва не прыходзіцца, адноўлены строй, лічу, можна назваць бераставіцкім.
– Калі адбудзецца яго прэзентацыя?
– Падчас семінара работнікаў клубных устаноў, які пройдзе 21 верасня. Жаночы строй ужо цяпер можна ўбачыць у Доме рамёстваў.
Гутарыла  Святлана Ганчарова,
фота аўтара



Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *