Год кнігі: «Людзьмі звацца»

Лента новостей

Родная мова і літаратура. Тэма далікатная, актуальная, няпростая, праблемная і ў многім балючая… Як магло здарыцца так, што становіцца ўсё менш людзей, якія ўжываюць матчыну мову, паважаюць яе трапнасць і шануюць прыгажосць, і проста любяць яе? Мала выдатных беларускіх кніг на паліцах магазінаў, а загружаны яны “дамскімі раманамі”, “камерцыйнымі” дэтэктывамі і іншай прадукцыяй “масавай субкультуры”.
Усё менш жыватворнай крынічкай льецца наша мілагучная мовя з экрана тэлевізара і старонак газет. А між тым яна – “падмурак нацыянальнага дома”, па словах вялікага патрыёта Беларусі, паэта, празаіка і публіцыста Францішка Багушэвіча. Я праз гады трымаю ў руках яго кнігу і бачу, што мне зноў выпала ўдача. Гэта новае выданне з прадмовай майго знаёмага, калісьці студэнта філалагічнага факультэта БДУ, а зараз даследчыка і вучонага Язэпа Янушкевіча. Ужо ў студэнцкія гады хлопец увесь свой вольны час праводзіў у бібліятэках і архівах, знаходзіў шмат цікавага, а зараз сам чытае лекцыі студэнтам. Ім можна “па – беламу” пазайздросціць, таму што наш Язэп, а тады проста Юзік, быў апантаны роднай мовай і літаратурай. Ён вельмі цікава ўмеў расказваць. Я чытаю яго вялікі артыкул пра Францішка Багушэвіча і адчуваю, што так пра гэтага двараніна, калежскага саветніка, міласэрнага адваката і абаронцу прыніжаных і гаротных, як ён напісаў, ніхто не напісаў. Радкі ідуць прама з сэрца…
Не буду ўдавацца ў біяграфію славутага сына беларускага народа Францішка Багушэвіча, а толькі нагадаю тыя выдатныя словы, што сказаў ён пра нашу мову: “ … я шмат гдзе быў, шмат чаго відзеў і чытаў: і пераканаўся, што мова нашая ёсць такая людская і панская, як і французская, альбо нямецкая, альбо і іншая якая…” Ён перасцерагаў: “Шмат было такіх народаў, што страцілі наперш мову сваю, як той чалавек прад скананнем, катораму мову займе, а потым і зусім замёрлі”. Ён пераконваў: “Наша мова для нас святая, бо яна нам ад Бога даная, як і другім добрым людцам, і гаворым жа мы ёю шмат добрага…” А яшчэ “… чытаў я ці мала старых папераў па дзвесьце, па трыста гадоў таму пісаных у нашай зямлі і пісаных вялікімі панамі, а нашай мовай чысцюсенькай…” (напісаных у гады існавання Вялікага княства Літоўскага).
Давайце разам успомнім, як цудоўна гучала роднае слова ў вуснах нашых бабуль, дзядоў, бацькоў! Значыць і мы, пакаленне сярэдняга ўзросту, як, напрыклад, я, і шмат нашых равеснікаў і іншых людзей могуць выкарыстаць свой шанц, падтрымаць, захаваць, зберагчы і перадаць гэтую “жыццёва важную” эстафету дзецям і ўнукам, паказаць ім усю прывабнасць, веліч, сардэчнасць нашай мовы і багацце айчыннай прозы і паэзіі. Варта трымаць у полі зроку такую важную праблему, не забывацца пра яе. Гэта меў на ўвазе і міністр інфармацыі Рэспублікі Беларусь Алег Праляскоўскі, а ў мінулым выкладчык Ваеннай акадэміі, у адным са сваіх выступленняў. Любіць і шанаваць сваё — наш святы абавязак, своеасаблівы “тэст“ на самадастатковасць, на культурны ўзровень, каб “людзьмі звацца”. Выраз гэты — з верша “А хто там ідзе?” нашага слыннага паэта Янкі Купалы, і па сённяшніх мерках я б сказала, што моцны пранікнёны твор той – аб чалавечай годнасці, і прасякнуты шчырай любоўю да свайго народа і трывогай за яго лёс.
Так, мы заклапочаны паўся-дзённасцю, у кожнага з нас свае турботы. Але хочаце прыемны сюрпрыз? Такі, які па вялікім рахунку ўздыме вас над дробязямі жыцця? Гэта мой асабісты сакрэт, а для некага, можа, і добры падарунак. Многія з нас прызвычаіліся сядзець каля тэлевізара і ўбіраць у сябе шмат таго, што нам там прапануюць, і мы нават не падазраем аб такім простым і ёмістым паняцці, як “інфармацыйнае забруджванне”. Нам часта прапануюць нявартыя ўвагі серыялы і фільмы. І пры гэтым мы яшчэ гаворым аб тым, што ў нас няма часу! Дык выберыце ўсяго толькі дзесяць хвілін, прыйдзіце ў бібліятэку і вазьміце ў рукі драму нашага адметнага класіка Янкі Купалы “Тутэйшыя”. Калі вы пачнеце яе чытаць, дык адчуеце сапраўдную асалоду і не зможаце адарвацца, як ад любой добрай кнігі. Вы будзеце жыць з гэтым выдатным беларускім творам некалькі дзён, і наш славуты і такі сціплы пры жыцці суайчыннік з няпростым лёсам будзе трымаць вас у напружанні і палоне, вы будзеце смяяцца і плакаць над старонкамі на матчынай мове, думаць аб тым, што і заўтра пачытаеце іх хаця некалькі, а калі нарэшце са шкадаваннем перагорнеце апошнюю, дык адчуеце… Вам цікава ведаць, што адчула я? Аднаму свайму субяседніку я выказала свае эмоцыі:
— Ах! Беларус і так напісаў! Нават не падумаеш, што беларус так напісаў!
Я сказала так, як думала – праўду. Мы прывыклі чамусьці лічыць, што наша, сваё, уласнае – не такое моцнае, славутае, яскравае, як чужое. Жартам кажучы, як той імпарт – чамусьці думаем, што імпартная рэч заўсёды лепшая, чым свая. Гэта далёка не так. Наша родная літаратура асаблівая, прывабная, багатая на адметныя таленты! Трэба цаніць сваё, а каб цаніць, трэба яе ведаць, чытаць па — беларуску. Усе людзі розныя, і кожны па — свойму ўнікальны. Так і пісьменнікі, і паэты. Нельга параўноўваць Багдановіча і Пушкіна, Мележа і Стэйнбэка. Яны вельмі розныя, бо так і было задумана Творцам, каб кожны з іх мог аддаць людзям свой магутны талент, гарачае сэрца і зрабіць іх больш багатымі духоўна. У пісьменнікаў і паэтаў, імёны якіх увайшлі ў сусветную літаратуру, былі свае няўдачы і ўзлёты, гора і радасці. Рэдка каго напаткала слава пры жыцці, мала хто з іх меў грошы, а многія памерлі ў самоце і нястачы…
Мы проста не бачым ўсіх скарбаў нашай роднай мовы і літаратуры, а варта ж толькі працягнуць руку – і яны твае! Такія каштоўнасці непараўнальныя з матэрыяльнымі, яны ўзвышаюць душу і сэрца. Але на жаль, нямногія людзі могуць сёння сказаць, што іх рука цягнецца да твораў айчынных пісьменнікаў і паэтаў, што яны ёсць у іх дома на кніжных паліцах. І Янку Купалу я сама спаўна ацаніла не ў школе і БДУ, а толькі зараз, праз гады і праз яго незвычайны шэдэўр, які знайшоў свой шлях да майго сэрца. А колькі іх, не адкрытых, як цудоўныя астравы з незлічонымі багаццямі, або напаўзабытых, і якія зараз будуць чытацца па-новаму, па — іншаму, чакаюць нас, удзячных чытачоў! Францішак Багушэвіч, Вінцэнт Дунін — Марцінкевіч, Максім Багдановіч, Янка Купала, Якуб Колас, Іван Мележ, Кандрат Крапіва, Васіль Быкаў і іншыя нашы суайчыннікі, творы якіх перакладзены на многія мовы, занялі свае пачэсныя месцы сярод сузор’я імёнаў ў сусветнай літаратуры. І што гэта менавіта так, і мы можам ганарыцца славутымі беларусамі, можна ўпэўніцца, усяго толькі падарыўшы сабе радасць іх пачытаць.

«Што для Вас значыць…
…беларуская мова?» Вось што адказалі на такое пытанне нашы суразмоўцы.
Наталля Жукава, настаўнік біялогіі Вялікабераставіцкай сярэдняй школы:
— Беларуская мова – гэта і наша краіна. Кожны павінен разумець і любіць яе.
Мікалай Навумовіч, токар СВК “Малабераставіцкі элітгас”:
— У нашай сям’і мы гаворым на роднай мове, на працы таксама. Прывыклі да гэтага з дзяцінства.
Ніна Сяржанская, майстар вытворчага навучання Бераставіцкага дзяржаўнага сельскагаспадарчага прафесіянальнага ліцэя:
— У Беларусь наша сям’я прыехала з Казахстана 18 гадоў таму. Да беларускай мовы стаўлюся добра, усё разумею і паважаю яе.
Жанна Трэйга, прадавец магазіна «Лакомка»:
—Я з вёскі Пархімаўцы. Мае бацькі гаварылі па-беларуску, у школе таксама выкладаліся прадметы на роднай мове. Я люблю беларускую мову, бо гэта мова маіх продкаў. Яна вельмі прыгожая і меладычная.
Ганна Міхаленка, намеснік старшыні па ідэала-гічнай рабоце СВК “Алекшыцы”:
— Мая дачка закончыла Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы па спецыяльнасці “беларуская мова і літаратура”. За артыкул у сааўтарстве з выкладчыкам яна атрымала грант Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. У нас з мужам чацвёра дзяцей, зараз ужо ёсць унукі. У нашай сям’і мы заўсёды гаворым па-беларуску. Вядома, гэта не літаратурная мова, а наш мясцовы дыялект. А літаратурная мова наша беларуская вельмі прыгожая.
Для аб’ектыўнасці апытання дадам, што былі яшчэ і такія адказы:
— Забылі беларускую мову.
—Для мяне яна нічога не значыць.
—Ніхто не хоча на ёй гаварыць.
Рэзюмэ:
— Кожны мае права на сваю думку. Аднак радуе тое, што станоўчых адказаў было значна больш.

Слова Божае і па — беларуску
У суботу, 25 снежня, у свята Нараджэння Хрыстова, я прымасцілася ў мяккае крэсла каля тэлевізара з надзеяй паглядзець які-небудзь добры мастацкі фільм. І сапраўды, у гэты святочны вечар многае прыцягвала вока, але калі я ўбачыла пачатак Імшы ў касцёле ў Мінску, дык нечакана для сябе ўжо не стала шукаць нічога іншага. Гэта было менавіта так. Я праваслаўная, але цёплыя словы Мітрапаліта Тадэвуша Кандрусевіча на беларускай мове адразу прыцягнулі ўвагу і закранулі маё сэрца. І не спатрэбіўся мне ніякі мастацкі фільм, бо пра гэты намер я адразу і забылася, таму што велічна загучала, заіграла, заззяла, узяло ў палон магутнае чароўнае роднае слова, трымала і не адпусціла, і думаю, што не толькі мяне. Я праслухала ўсю службу ад пачатку да канца, аж пакуль не пачалася ўжо наступная са славутага Ватыкана.
— Як можа нарадзіцца Хрыстос і ў мінулым годзе і ў гэтым? – спыталася аднойчы ў свяшчэнніка малая дзяўчынка. І вось што ён прыкладна адказаў ёй:
— Гэта Панна Марыя нарадзіла яго адзін раз, а кожны год ён нараджаецца зноў у нашых сэрцах. Мы далучаемся да магутнага Бога праз нашы добрыя ўчынкі, безумоўную любоў да людзей, спагаду да свайго бліжняга.
У час Богаслужэння гучала шмат пранікнёных слоў. А завяршыў Імшу Мітрапаліт Тадэвуш Кандрусевіч падзякай, што глядзелі, і не толькі каталікам і пратэстантам, але і людзям іншых веравызнанняў. Ён павіншаваў з гэтым вялікім святам грамадзян іншых краін – каталікоў і пратэстантаў, і да кожнага звярнуўся з павагай — на яго роднай мове. Да расіян – на рускай, украінцаў – на ўкраінскай, літоўцаў – на літоўскай, да іспанцаў – на іспанскай …
Цікава тое, што гэты незвычайны чалавек, адметная асоба — амаль наш зямляк, родам з Гродзеншчыны. Нарадзіўся ён у Адэльску ў суседнім Гродзенскім раёне. А нядаўна, у снежні, пабываў у гасцях у Тадэвуша Буро, былога начальніка свінакомплекса СВК “Цецяроўка”. Аказваецца, Мітрапаліт – яго швагер. Па нацыянальнасці Мітрапаліт – паляк, яму бліжэй была б польская мова. Але ён любіць і шануе тую, на якой гаварылі людзі ў яго роднай вёсцы і якая таксама для яго родная. А з-за веры малады чалавек, можна сказаць, пацярпеў – не падабалася на фізіка –матэматычным факультэце тагачаснага Гродзенскага педінстытута, што ходзіць ён у касцёл і ўдзельнічае ў набажэнствах, таму прыйшлося забраць дакументы. Верагодна, ён мог быць добрым педагогам, але стаў … Мітрапалітам. А да гэтага такі атрымаў вышэйшую адукацыю на энергамашынабудаўнічым факультэце ў Ленінградскім політэхнічным інстытуце, працаваў у Вільнюсе. Але душа прагнула іншага – так і зрабіўся свяшчэннікам пасля заканчэння Каўнаскай духоўнай семінарыі. Шлях быў доўгі і няпросты. А зараз Тадэвуш Кандрусевіч – доктар тэалогіі, і Амерыканскі каталіцкі ўніверсітэт у Вашынгтоне прысвоіў яму ганаровую ступень доктара гуманітарных навук. З 2007 года ён займае пасаду Мітрапаліта Мінска – Магілёўскага. Тадэвуш Буро даў мне пачытаць і кнігу — альбом “Будзь воля твая” выдавецтва “Про Хрысто” на беларускай і англійскай мовах, дзе змешчаны фрагменты з прамоў Мітрапаліта.
«Каб мы ўсе разам, аднадушна і нягледзячы на цяжкасці нашага супярэчлівага часу, маглі заўсёды ісці да Хрыста, піць з Ягонай невычэрпнай крыніцы, каб маглі апрануцца ў адзенне Божай ласкі, рабіць дабро і дабром перамагаць зло»,— гаворыцца ў кнізе.
Святло вечных каштоўнасцей незгасальнае. Тадэвуш Кандрусевіч асабіста прыклаў намаганні, каб у Іерусаліме з’явілася выбітая на камяні малітва на беларускай мове – упершыню. Менавіта яму належыць ідэя і яе ўвасабленне ў жыццё набажэнстваў на беларускай мове. На маю думку, такі высакародны ўчынак, які пацягнуў за сабой шмат працы – перакладаў, можна параўнаць з подзвігам. Гэта вельмі добры прыклад іншым. Праз слова роднае і з маленства блізкае нашы суайчыннікі ўспрымаюць агульначалавечыя, а не толькі хрысціянскія каштоўнасці. Ён падарыў Святому Айцу Бенедыкту 16 – му экзэмпляр выдадзенага на беларускай мове “Катэхізіса Каталіцкага Касцёла”, ды і з’явілася такая кніга “па-беларуску” дзякуючы Тадэвушу Кандрусевічу.
А нядаўна мне пашчасціла ўбачыць частку інтэрв’ю з ім.
— Праязджаю кожны дзень кіламетраў 30 – 40 на веласіпедзе, — расказваў ён пра сябе.
Чалавек незвычайны, і не на словах, а на самай справе вядзе здаровы лад жыцця… Так і трэба – любіць сябе, клапаціцца пра сваё здароўе, бо жыццё чалавеку даравана Богам у яго шчодрасці.
Ніна Наддэ



Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *